භාවනාව හැඳින්වීම

භාවනාව හරියාකාරව මුලසිට ඉගෙනගනිමු.

ශ්‍රද්ධාව

තුනුරුවණ කෙරේ ශ්‍රද්ධාවන්තයින් වී උතුම් නිර්වාණ මාර්ගය විවර කරගමු.

Monday, May 17, 2021

කයෙහි ඡන්ද රාගය - රජයේ මුද්‍රණාලය

 රජයේ මුද්‍රණාලයීය බෞද්ධ සංගමය - රජයේ මුද්‍රණාලය කොළඹ 08

ධම්මො හවෙ රක්ඛති ධම්මචාරී

මාසික ධර්ම ප්‍රකාශනය - අංක 237 

බු. ව. 2559 වූ මැදින් පුර පසළොස්වක පොහෝදා                       

 කයෙහි ඡන්ද රාගය දුරලා නිවන් ලබමු

සුපින්වතුනි,

රූප, වේදනා, සඤ්ඤා, සංස්කාර, විඤ්ඤාණ යන පංචස්කන්ධ ඉගැන්වීම අනුව කය හෙවත් ශරීරය රුපස්කන්ධයෙහි ඇතුළත්ය. කය නිර්මාණය වී ඇත්තේ පඨවි, ආපෝ, තේජෝ, වායෝ යන සතර මහා භූතයන්ගෙනි. බෞද්ධ දෘෂ්ටිය අනුව කය පිළිබඳ සංෂිප්ත පැහැදිලි කිරීමක් පහත දක්වමු.

රූපං භික්ඛවේ, අනත්තා, රුපඤච හිදං භික්ඛවේ, අනත්තා අභවිස්ස නයිදං රූපං ආබාධය සංවතත්තෙය, ලබෙභථ ච රූපෙ එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මේ රූපං මා අහොසති. යස්මා ච ඛො භික්ඛවෙ, රූපං අනත්තා, තස්මා රූපං ආබාධය සංවත්තති. න ච ලබභති රූපෙ ‘එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මේ රූපං මා අහෝසි ති ”.

 මහණෙනි, මේ රූපය හෙවත් රූපස්කන්ධය අනාත්මයි. මහණෙනි, මේ රූපය ආත්ම වන්නේ නම්, මේ රූපය ආබාධ පිණිස නොපවත්නේය හෙවත් මේ රූපයට රෝග පීඩාදියක් නොවන්නේය. මගේ රූපය මෙසේ වේවා, මගේ රූපය මෙසේ නොවේවායි හෙවත් ශරීරය නිරෝගිව නොදිරා පවතීවාය තමා කැමති ලෙස පවත්වන්නේය. මහණෙනි, යම් ලෙසකින් මේ රූපය අනාත්මවේද තමා කැමති හා තමාට අවශ්‍ය පිණිස නොපවතින්නේය. අතිශයින්ම අසාරවූ විකාරයක් වේද එහෙයින්ම මෙම රුපස්කන්ධය යයි කියන ලද කය හෙවත් ශරීරය ආබාධ පිණිස පවත්නේය. රෝග පීඩාදියට කාරණා වන්නේය. මාගේ මේ රූපය මෙසේ නොදිරා ලෙඩ දුක්ද නොවී නොනැසී පවතීවායි ද. මෙසේ නොවේවා, මෙසේ වේවායිද තමා කැමති ලෙස පැවැත්මක් නොලැබෙන්නේ යයි රූපයෙහි අස්ථිර බව වදාළ සේක.

 පංචවග්ගිය භික්ෂූන් විෂයෙහි තවදුරටත් පඤ්චස්කන්ධය පිලිබඳ දහම් දෙසමින් බුදුහු මෙසේ වදාළහ.

තං කිම්මංඤ්ඤථ භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වාති ” මහණෙනි, රූපය පිලිබඳ තෙපි කුමක් සිතන්නාහු ද ? රූපය නිත්‍ය වේද? අනිත්‍ය වේද?

අනිච්චං භන්තෙ” ස්වාමිනි රූපය අනිත්‍යයි.

යං පනානිච්චං, දුක්ඛංවා තං සුඛංවාති ” යම් රූපයක් අනිත්‍ය වෙයි නම් ඒ රූපය දුකක්ද ? සැපයක්ද ?

දුක්ඛං භන්තෙ” ස්වාමිනි ඒ රූපය දුකකි.

යං පනානිචචංම දුකඛං විපරිණාමධම්මං, කලලං නු තං සමනුපසසිතුං, එතං මම එසොභමසමි. එසො මෙ අතතාති ?” යම් රූපයක් අනිත්‍ය නම් දුකක් නම් වෙනස්වන ස්වභාවයෙන් යුක්ත නම් ඒ රූපය මගේය, මම වෙමි, ,අගේ ආත්මය වෙමියි කියා සිතා බලන්නට සුදුසුද?

“නො හෙතං භන්තෙ” නැත ස්වාමිනි.

මහණෙනි, අතීතයේ හටගත්තා වුද, අනාගතයේ හටගන්නා වුද, දැන් පවතින්නා වුද, තමන් හෝ අනුන් පිළිබඳ මහත් වූ හෝ සියුම් වූ හෝ ප්‍රනීත වූ හෝ දුර සිටියා වූ හෝ ළඟ සිටියා වූ හෝ යම්කිසි රූපයක් වෙයි නම් සියලුම ප්‍රමාණවලට අයත් ඒම රූපයෝ ඒ ඒ තැන ඉපද නැසෙයි. එහෙයින් අනිත්‍ය බවද, පීඩාජනක හෙයින් දුක් බවද, අසාර හා තමන්ට අවශ්‍ය පරිදි පාලනය කරගත නොහැකි හෙයින් අනාත්ම බවද  එහෙයින් මේ රූපය මම නොවෙයි, මගේ නොවෙයි, මගේ ආත්මය නොවෙයි යයි යහපත් වූ නුවණින් දැක්ක යුතුය.

අනාත්ම ලක්ෂණ සූත්‍රයෙහි දකින්නට ලැබෙන කය පිළිබඳ මෙම විග්‍රහයට අනුව ‘කායගතා සතිය කායානුපස්සනාව’ වැඩීමෙන් විමුක්ති මාර්ගගත විය හැකිය.

 මහණෙනි, එක් ධර්මයක් වදන ලද්දේ, බහුල වශයෙන් ප්‍රගුණ කරන ලද්දේ කය පිළිබඳ යතා ස්වභාවය වැටහීමෙන් මහත් සංවේගයට පැමිණෙයි. මහත් වූ අර්ථයට පැමිණෙයි. යෝගක්ෂේම සංඛ්‍යාත සති සම්ප්‍රජන්‍ය පිණිස වෙයි. විදර්ශනා ඤාණයට පැමිණීම පිණිස වෙයි.

 මහණෙනි, ඒ එක ධර්මය කවරක් ද යත්? කායගතා සතියයි. මහණෙනි, මේ එකම ධර්මය බහුල වශයෙන් වඩන ලද්දේ විමුක්ති සාධනය පිණිස වෙයි. (අංගුත්තර නිකාය).

 ලෝකය රඟමඩලෙකැයි සිතන මිනිසා විවිධ රංගනයන්හි යෙදී කෙළිදෙලෙන් සිටිනු දක්නා ලැබෙයි. රූපය නිසා හිස උදුම්මවා ගන්නා නළු නිළියෝ වරෙක රූප මදයෙන් මත වෙයි. මම කෙතරම් ලස්සනදැයි අන්‍යයන් සමග සසඳා බලමින් ආඩම්බරයක් ඇති කර ගනී. මට කිසිත් රෝගයක් නැතැයි ආරෝග්‍ය මදයෙන් මුලාවට වැටෙයි. තරුණ මදයෙන් පිස්සු වැටෙයි. ‘ජීවිතය සුන්දරද මෙතරම්’ යනුවෙන් ගී කියමින් ජීවිත මදයෙන් උදම් බවට පැමිණෙයි. මෙලෙස සිතන්නාත් මේ සිතුවිල්ලත් දහමට අනුව දුශ්චරිතයට තෝතැන්නකි. සැබවින්ම එවන්නන්ගේ ජීවිතය මහපොළවට බරකි. ලොවටම ශාපයකි. තමාට ද ශාපයකි. දෙතිස් කුණපයකින් ගැවසීගත්, නවදොරකින් නිතරම ඕජස් ගලන මේ කුණු සිරුරෙහි කවර සැපයක් ද?

කායගතා සති යනු කය පිළිබඳව නිරන්තර අවදියෙන් සිටීමයි. සිහිය පවත්වා ගැනීමයි. මේ කයෙහි කෙස්, ලොම්, නිය.... ආදී වශයෙන් කුණු දෙතිසක් පවත්නා බව අනුලෝම, ප්‍රතිලෝම වශයෙන් මෙනෙහි කල යුතුය. දත යුතුය. මෙසේ සලකා බලන කල්හි ශරීරය පෙන පිඬක් මෙන් දියෙහි ඇඳි ඉරක් මෙන්, දියෙහි නැගී දියෙහිම වැනසෙන දිය බුබුලක් මෙන්, ඉන්ද්‍රජාලයක් මෙන්, ඇවිදයන ඇටසැකිල්ලක් මෙන්, අසුචි පිඬක් මෙන්, ඇතුලේ අසුචි පුරවා පිටින් සායම් කරන ලද මැටිකළයක් මෙන් වැටහෙනු ඇත. එක දවසක් ශරීරය නොසේදුවොත්, නොනාවොත්, දත් නොමැද්දොත් තමා තමාටම එපා වෙයි.

මේ තත්වය වඩාත් හොඳින් වටහාගනු පිණිස නිරන්තරයෙන් ‘කායගතාසතිය - කායානුපස්සනාව’ භාවනාවක් ලෙස වැඩිය යුතුය.

 “මගේ ශරීරයෙන් බැහැරට ගියාවූ මල මුත්‍රා දී කුනපයන්ට වඩා ශරීර අභ්‍යන්තරයේ අතු මල මුත්‍රා දී කුණප පිළිකුල් සහගතය. ඇතුළත පවතින මල මුත්‍රාදිය සම මස් ඇට නහරාදී වූ කුනුපයෙහිම පිහිටියේ අතිශයින්ම පිළිකුල් වේ. මම කුමන ගමනක් ගියත් ඒ ගමන් බිමන් යන එන සාම විටකම මල ද මුත්‍රා ද රැගෙන යන්නේය. මලද මුත්‍රාද සමගින්ම නිදා ගන්නේය. මලද මුත්‍රාද සමගම නැගිටින්නේය.”

 “මගේ ශරීරය අසුචියෙහි උපන් පණුවෙකු මෙන් මව් කුසෙහි වූ අසුචියෙහි ඉපදුනේය. වැඩුණේය. පිරුණු වැසිකිළියක් මෙන් ඇතුළත මල මුත්‍රාදී අසුචියෙන්ම පිරුණේය.”

“හිල්වූ කළයක් මෙන් නිරන්තරයෙන් මල මුත්‍රාදී අසුචිය මගේ සිරුරින් වහනය වෙයි. පැසුණු ගවර වළක් මෙන් නොයෙක් පණුකුලයන්ට වාසස්ථානයක් වේ.”

 “ස්වභාවයෙන්ම පිලිකුල්වූ විකාර රූපිවූ මේ ශරීරය සංඛ්‍යාත අපවිත්‍ර කය, මල්, විලවුන්, ඇඳුම්, පැළඳුම් ආදී භාහිර අකලංකරණ නිසා ප්‍රිය උපදවන ලස්සන එකකැයි පෙනී යයි. එය කාමරාගයට හේතු වෙයි.”

“පදෙකක් ඇති, අසුචියෙන් පිරුණු මේ ශරීර සංඛ්‍යාත වැසිකිළි දොරවල් නවයකින් අසුචි වගුරවමින්, මහජනයා දුෂ්‍ය කරමින් මහා මග ගමන් කරයි.”

“ගමෙහි හැසිරෙන ඌරෙකු කෙතරම් හොඳින් නහවා සෝදා පවිත්‍ර කළද නැවත නැවතත් අසුචියෙහි ම ලගින්නා සේ මේ ශරීරයද පිටින් කෙතරම් හොඳට සෝදා පවිත්‍ර කොට සරසන ලද්දේද අභ්‍යන්තර අසුචියෙන් පිරී පවතින්නේය.”

“අසුචි පිඬක් කිසි ලෙසකින්වත් සෝදා පවිත්‍ර කළ නොහැක්කේ එහි ඇති සියල්ල අසුචි ම වන බැවිනි, මේ ශරීරය ද කෙතරම් පිරිසිඳු කළද සේදුවද පිරිසිඳු නොවන්නේය.”

“ශරීරයෙන් එක් දිනක නික්මුන අසුචිය ශරීරයෙහිම අලේප කළහොත් කොපමණ පණුවන් සංඛ්‍යාවක් එම සිරුරෙහි දක්නට ලැබේද? කෙතරම් දුර්ගන්ධයක්  පවතීද? අසුචියම අනුභවය පිණිස කෙතරම් සතුන් පැමිණේවිද? මියයන දින දක්වා ශරීරයෙන් නික්මුන අසුචිය ප්‍රමාණය කොපමණ වෙත්ද? එසේ වුවත් අඥාන පුද්ගල තෙමේ මගේ ශරීරය පිරිසිඳු ප්‍රසන්න එකකැයි උදම්වෙයි. කය නිසා කාමාශ්වාදය ඇතිව ම වෙසෙයි.”

 අනිත්‍ය වූ, දුක්ඛ වූ, අනාත්ම වූ මේ ශරීරය අසාරය. වයාධියම ස්වභාවකොට ඇත්තේය.

 බහු දුක්ඛො - බොහෝ දුක් පැමිණෙන්නේය. අයං කායො බහු අදීනවො - මේ කයෙහි බොහෝ ආදීනව ඇත්තේ වේ. ඉති ඉමස්මිං කායෙ - මෙසේ මේ ශරීරයෙහි, විවිධා අබාධා උප්පජ්ජන්ති - අනෙකප්‍රකාර වූ අබාධයෝ උපදිත්, සෙයියථිදං - ඒ කවරෙක්ද?, චක්ඛු රෝගො - ඇසෙහි උපදින රෝග, සොත රෝගො - කනේ රෝග, ඝාන රෝගො - නාසයෙහි ඇතිවන රෝග, ජිව්හා රෝගො - දිවෙහි උපදිනා රෝග, කය රෝගො - කයෙහි ඇතිවන රෝග, සීස රෝගො - හිසෙහි ඇතිවන රෝග, කණ්හ රෝගො - පිටකෙණෙහි උපදින රෝග, දන්ත රෝගො - දත්වල උපදින රෝග, කාසො - කාස රෝග, සාසෝ - ශ්වසන රෝග, පිනාසෝ - පීනස, ඩහෝ - දැවිල්ල, ජරෝ - උණය, කුච්ජි රෝගො - කුසෙහි රෝග, මුච්ජා - මූර්ජාව, පක්ඛනදිකා - රක්තාතීසාරය, සුලා - ඉදිමීම, විසුචිකා - විසුචිකා නමැති රෝගය, කුට්ඨං - කුෂ්ඨය, ගණ්ඩෝ - ගඩුය, කිලාසො - කිලාසය, සොසො - සොසො නම් වූ රෝගය, අපමාරෝ - අපස්මාරය හෙවත් මීමැස්මොරය, දද්දු - දදය, කණ්ඩු - කණ්ඩු නම් රෝගය, කචඡු - මසුක නම් කුෂ්ඨ රෝගය, රබසා - කැසූ තැන වන වන රෝගය, විතචඡිකා - වොතර්චිකා නම් කුෂ්ඨය, ලෝහිත පිතතං - රත්පිතය, මධුමෙහො - දියවැඩියාව, අංසා - අංශ භාගය, පිළිකා - පිළිකා රෝගය, භගන්දලා - භගන්දලා නම් වූ භයානක රෝගය.”

 මෙසේ රෝග සහ ඒවායේ ප්‍රභේද සිය ගණනක් ඇතත් සොයාලු රෝගයනට මුල්වන ප්‍රධාන රෝග අටක් පිළිබඳව ගිරිමානන්ද සුත්‍රයෙහි සඳහන් වේ.

 පිතත සමුටඨානා ආබාධා - පිත කිපීම නිසා ඇතිවන රෝග, සෙමහ සමුටඨානා ආබාධා - සෙම කිපීම නිසා හටගන්නා රෝග, සනනිපාතා ආබාධා - තුං දොස් කිපීම නිසා හටගන්නා රෝග, විසම පරිහාරජා ආබාධා - විසම පැවැත්ම නිසා ඇතිවන රෝග, ඔපක්කමිකා ආබාධා - මොක් උපක්‍රම නිසා ඇතිවන රෝග, කම්මවිපාකජා ආබාධා - පෙර කරන ලද අකුසල කර්ම විපාකයන් හේතුවෙන් අතුවන් රෝග

 කය හෙවත් ශරීරය පිළිබඳව බුද්ධිමතව නුවණින් විමසා බල ශරීරයෙහි ඡන්ද  රාගය හැර හාත්පස කලකිරීම හෙතුහොටගෙන සියලු දුකින් නිදහස්ව ශාන්ත සුන්දර නිවන් සම්පත් ප්‍රතිලාභය වේවායි පතමු.

 

“කායේන සංවරෝ සාධු - සාධු වාචාය සංවරෝ

මනසා සංවරෝ සාදු - සාදු සබ්බතථ සංවරෝ”

 

 සැමට තෙරුවන් සරණයි !

 

 

රේටියගම ශ්‍රී ජම්බුරුක්ඛාරාමාධිපති, පැලැන්වත්ත, දිගන පුරාන රජමහා විහාරාධිකාරී පන්නිපිටිය ධර්මපාල විද්‍යාලයේ නියෝජය විදුහල්පති, ගෞරව ශාස්ත්‍රවේදී, ශාස්ත්‍රපති පණ්ඩිත පුජ්‍ය රේටියගම ඤාණිස්සර හිමි .

 

 

ශ්‍රී ලංකා රජයේ මුද්‍රණ දෙපාර්තමේන්තුවේ මුද්‍රණය කරන ලදී.


ආනාපානාසති භාවනාව

 

රූපය - අන්තර්ජාලයෙන්

ආනාපාන යන වචනය ආන හා පාන යන වචන දෙක සන්දි වීමෙන් සෑදී ඇත. ආන යනු ආශ්වාසයයි. පාන යනු ප්‍රශ්වාසයයි. හුස්ම ගැනීම හා පිට කිරීම පිලිබඳ සිහිය පිහිටුවීම ආනාපානාසති භාවනාවයි. සමහරෙක් දෙනා බුදු දහමේ පෙන්වා ඇති ක්‍රමය සමග වෙනත් භාවනා ක්‍රමද පටලවා ගනිමින් වැරදි ලෙස ආනපානාසති භාවනාවේ යෙදේ. විශේෂයෙන්ම යෝග අභ්‍යාස සමග මෙය පටලවාගෙන ඇත. (සමහර අය හුස්ම ශරීරයේ ගමන් කරන සියලු තැන් කරා මනසිකාරය මෙහෙයවයි. නැතිනම් ස්වභාවිකව වන හුස්ම වැටීම පසෙකලා කෘතිමව, හයියෙන් හුස්ම ගනිමින් භාවනා කරයි). මේ නිසා නිවන් මග දක්වාම වැටි ඇති බුදු දහමේ පෙන්වාදුන් ආනාපානාසති භාවනාව, බොහෝ දෙනා නොදැන සිටීම මහත් අවාසනාවකි. (ආනාපානාසතිය නිවන දක්වාම දියුණු කිරීමට හැකි බව බුදුරජාණන් වහන්සේ රාහුල මහරහතන් වහන්සේට වදාළ මහා රාහුලෝවාද සුත්‍රයෙන් පෙනී යයි). ඒ නිසා බුදුරජාණන් වහන්සේම දේශණා කළ ආනාපානාසති සති භාවනාව අප බෞද්ධයන් වශයෙන් දැනගැනීම බොහෝ වටී. නිවනට මහෝපකාරී වේ.

ආනාපානාසති භාවනාවේ අනුසස් ගැන සලකතොත් පළමුවෙන්ම වගේ භාවනා යෝගියාට ශාරීරිකව සිදුවන ක්‍රියාවලිය පිලිබඳ යම් මූලික අවබෝධයක් ලැබේ. සිත සංසිඳේ. ඔහුගේ භාහිර කයත් සිත අනුවම සංසිඳීමකට කෙමෙන් කෙමෙන් පත්වේ. හරියාකාරව, භාවනාව බහුලව වඩන පුද්ගලයාගේ මේ සංසිඳීම ධ්‍යාන මට්ටම දක්වා දියුණු වේ. නමුත් ධ්‍යාන වල ඇලී එහිම දෙන්නාට ඊට වඩා සැනසීමක් ඇති නිවන් මග මගහැරේ. නමුත් මුල් කාලයේදී මේ සංසිඳීම අත්විඳීමට භාවනායෝගියෝ නිතැතින්ම පෙළඹේ. එය වරදක් නැත. ඒ වාගේම මේ නිසා තවතවත් භාවනාව කඩිනම් කිරීම සිදුකරයි. නැතිනම් භාවනාව කරන කාලය වැඩිකිරීම සිදුකරයි. නමුත් අප හැමදෙනා මග වරද්දා නොගෙන, ඉක්ම ක්‍රම නොසොයා බුද්ධානුශාසනාව පරිදි භාවනාව සිදුකිරීමට වග බලා ගතයුතුය.

අනාපානාසති භාවනාව අන් බොහෝ භාවනා ක්‍රම මෙන් සතර ඉරියව්වෙන්ම සිදුකිරීමට නොහැකි අතර ‘පළඟක් බැඳගෙන’ හිඳි ආකාරයෙන් සිදුකිරීමට බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශණා කළ සේක. එසේ හිඳගත් නවක භාවනායෝගියා යම්කිසි කාල සීමාවක් යොදාගෙන පිළිවෙලකට ඇරඹීම හොඳය. මෙලෙස පිළිවෙලකට, අධික වෙහෙසක් නොයොදා ක්‍රමානුකූලව කිරීම, ඔබට භාවනාව නීරස වීමට ඇති ඉඩ වැලක්වීමකි. භාවනාව අමිහිරි, කටුක, නොවැඩෙන එකක් වන්නේ ඉහත කී ආකාරයට ක්‍රමානුකුලව, හොඳින් දැනගෙන නොයෙදෙන පුද්ගලයාටය. මෙය බුදුරජාණන් වහන්සේ පෙන්වා දුන්නේ “නාහං භික්ඛවෙ මුට්ඨස්සතිස්ස අසම්පජානස්ස ආනාපාන සති භාවනං වදාමි ” යනුවෙනි. එහි තේරුම ‘මහණෙනි, මම මුළා වූ සිහිය ඇති විමසුම් නුවණ නැත්තාට ආනාපාන සතිය නොකියමි’ යනුවෙනි. සතිපට්ඨාන සුත්‍රයේ භාවනාව පටන්ගැනීම සම්බන්ධව එන කරුණු වන්නේ, “නිසිදති පල්ලංකං ආභුජිත්වා උජුං කයං පනීධාය පරිමුඛ සති උපට්ඨපෙත්වා” යනුවෙනි. “පළඟ බැඳ කය කෙලින් සෘජුව තබාගෙන, සිහිය ඉදිරියෙහි පිහිටුවාගෙන හිඳී” එහි තේරුමයි. මේ සියල්ල දැනගෙන ආනාපානාසති භාවනාවට වාඩිවන යෝගාවචරයා නිවැරදි ඉරියව්වට පැමිණ දෑස් සෙමෙන් වසාගෙන සිටිනා ඉරියව්වට සිත යොමුකර බෙල්ල, කඳ, සෘජුව ඇත්දැයි බලා, ඇසිපිය තදින් වසා ඇත්දැයි බලා, සිරුර නැමී, හිරවී ඇත්දැයි කියා දැනගෙන ඒ සියල්ල නිවැරදි කරගත යුතුය.

එසේ හිඳගත් පසු කලින් සඳහන් කළ අයුරින් ඉබේ වැටෙන හුස්ම වෙත අවධානය යොමු කරනවා විනා කෘතිමව හුස්ම ගැනීමක් සිදු නොකළ යුතුය. මෙය නොදන්නා බොහෝ දෙනා භාවනා නිමිත්ත වන හුස්ම ප්‍රකට කරගැනීමේ අරමුණෙන් හිතාමතාම දැඩිව හුස්ම ගැනීම හා පිටකිරීමට පෙළඹෙති. මේ අස්වාභාවික බව නිසා සිරුරට වෙහෙසක් දැනේ. එම නිසා වැඩිවෙලාවක් භාවනාව කිරීමට නොහැකිවේ. ඒ වාගේම කලබල සිතක් ඇති කෙනෙක්ටද වැඩි වෙලාවක් භාවනාවේ යෙදීමට නොහැකිය. ඊට යෙදිය යුතු පිළියම නම් භාවනා කරන වාර ගණන කෙමෙන් වැඩි කිරීමත්, භාවනාව ඇරඹීමට පෙර කාලය හැකි තරම් සිත විසිරෙන්නට නොදී තබා ගැනීමත්ය.

භාවනා ආරම්භය - සැහැල්ලු සිතින් ගන්නා සහ පිටකරනා හුස්ම දෙස විමසුම් මනසින් බලා හුස්ම හැපීම ප්‍රකට නාසිකාග්‍රය වෙත සිහිය මෙහෙයවිය යුතුය. මෙසේ දිගටම සිහියෙන් භාවනාවේ දෙන්නාට අවබෝධවෙයි හුස්ම වැටීමත්, පිටකිරීමත් සිදුවන්නේ එක් නාස් කුහරයකින් බව. සමහරෙක් දිනවල මෙය අනෙත් නාස් කුහරයට මාරුවන බවද අවබෝධවේ. මේ හුස්ම වදින තැන ගැනම සතිය පිහිටුවා, සිත භාහිරයට යන්න නොදී රඳවා ගත යුතුය. මෙසේ කිරීමේදී භාවනායෝගියාට තම හුස්ම මනාව ප්‍රකටවේ. මෙසේ කිරීම විශුද්ධි මාර්ගයේ පෙන්වාදී ඇත්තේ ‘කැලයෙන් අල්ලාගත් කුළු හරකෙකු මෙල්ල කිරීමට උත්සාහ ගන්නෙක් ඌ පොළොවේ තදින් සිටවූ කණුවක ශක්තිමත් වර පටක් ගෙන බැඳීම’ ලෙසය. කුළු හරකා නම් නොදැමුණු සිතයි. වරපට නම් සතියයි. ශක්තිමත් කණුව නම් භාවනා නිමිත්තයි. වරපටින් හරකා බැඳීම නම් සතියෙන් සිත භාවනාවේ පිහිටුවා ලීමයි. හරකා මුලින්ම නුපුරුදු නිසා දැඟලීමට පටන් ගනී. මෙලෙස සිතද මුලදී අපහසුතාවයකට, කලබලයකට පත්වේ. නමුත් දක්ෂ ලෙස කුළු හරකා නමැති සිත මෙල්ල කිරීමට සමත් පුද්ගලයා ශක්තිමත් කණුව නමැති භාවනා නිමිත්තත්, ශක්තිමත් වරපට නමැති නොසිඳෙන සතියත් නිසා කල්යත්ම සිත දැඟලීම නවතා දමා සමාධිමත් වීමට හුරුවේ. මෙසේ තවදුරටත් සතියෙන්ම භාවනාවේ දෙන්නාට ආයාසයක් නොයොදා ඇතිවන හුස්ම ගැනීමේ හා පිටකිරීමේ විශේෂ හැසිරීම් හතරක් හඳුනාගත හැකිය. මේ අවස්ථා හතර නම් -

* දීර්ඝ ආශ්වාසය                     * දීර්ඝ ප්‍රාශ්වාසය                     * කෙටි ආශ්වාසය                     * කෙටි ප්‍රාශ්වාසය      

මේ අවස්ථාවන් හතරේදීද යෝගාවචරයා හිතාමතා හුස්ම ගැනීම හෝ පිටකිරීම පාලනය කළ නොයුතු අතර මේ අවස්ථා හතර ඇතිවන මොහොතේත් සිහියේ මනාව පිහිටමින්ම භාවනාව දිගටම කලයුතුවේ. මෙසේ දිගටම භාවනාවේ යෙදෙද්දී හුස්ම දැනෙන ආකාරයන් හතරක් ධර්මයේ පෙන්වාදී ඇත. ඒවා නම් ‘ඕළාරික, සුඛුම, සහ සුඛුමතර යන තුනයි. ඕළාරික අවස්තාවේදී හුස්ම දැනීම හොඳින්ම ප්‍රකටය. සුඛුම අවස්තාවේදී හුස්ම එතරම් ප්‍රකට නැත. සියුම්ය. සුඛුමතර අවස්ථාවේ හුස්ම දැනී නොදැනෙන තරම් සියුම්ය. මේ සුඛුමතර අවස්ථාව වැරදිව වටහාගන්නා සමහර භාවනායෝගියෝ මෙය භාවනාව හරියාකාරව නොවීමක් යයි සිතා තදින් හුස්ම ගැනීමට හෝ භාවනාව නැවත මුල සිට නැවත ඇරඹීමට සැරසේ. එය වරදවා වටහා ගැනීමකි. ඒ නිසියි භාවනායෝගියෙක් ගුරුවරයකුගේ, උපාධ්‍යයන් වහන්සේ කෙනෙක් ඇසුරේ පුහුණුවිය යුත්තේ. ඇත්තෙන්ම මේ සුඛුමතර අවස්ථාව යම් දියුණු මට්ටමකට පැමිණීමකි. ඒ නිසා මේ පිළිබඳව අවබෝධයෙන් හුස්ම නොදැනී යන මොහොතේ තවතවත් සිහිය යොදමින් භාවනා අරමුණේම සිත අලවා ගතයුතුය.

දැන් තවදුරටත් භාවනාවේ දෙන්නාට සිතේ සමතයත්, කයේ සමතයත් නිසා සැහැල්ලුවත්, ප්‍රීතියත් උපදී. නමුත් ප්‍රඥා සම්පන්නව මේ සැහැල්ලුවත්, ප්‍රීතියත් ඇතිවූයේ සිතේත්, කයේත් සමතය නිසා බව දැන භාවනා නිමිත්තේම රැඳී සිටිය යුතුය. තවදුරටත් භාවනාවේ යෙදෙන පුද්ගලයා ප්‍රීතියත්, ප්‍රීතිය නිසා හටගත් සැපයත් විඳිමින් ආශ්වාසයේ ස්වභාවයත්, ප්‍රාශ්වාසයේ ස්වභාවයත් හොඳින් හඳුනා ගත යුතුය. ඒ ආශ්වාස - ප්‍රාශ්වාස නිසා යම් විඳීමක් ඇතිවනවාද ප්‍රඥාවන්ත භාවනායෝගියා ඒ පිළිබඳවත් හඳුනා ගනී. මෙසේ සංඥාවත් (හුස්ම රැල්ල), වේදනාවත් (ප්‍රීතිය හා සැපය) මනාවම හඳුනා ගනී. මේ ආකාරයට සිහියෙන් හා ප්‍රඥාවෙන්ම භාවනාවේ යෙදෙන තැනැත්තාගේ සිත ථීන -මිද්දයෙන් තොරව ප්‍රබෝධමත්වේ. මෙහිදීද සිතේ හටගත් ප්‍රබෝධය දැන හුස්ම රැල්ලේම සිත පිහිටුවමින් සිටින තැනැත්තාගේ පංචනීවරණ යටපත් වේ. එසේ දිගටම භාවනාවේ යෙදෙන්නා ඇතිවූ ආශ්වාසය මොහොතකින් නැතිවන බවද, පිටවූ ප්‍රාශ්වාසයද මොහොතින් නැතිවන බව දකිමින් මේ අනිත්‍ය වන හුස්ම රැල්ල ගැන යතා ස්වභාවයම අවබෝධ කරගනිමින් මනා සිහියෙන් දිගටම භාවනාවේ යෙදේ. එමෙන්ම මෙය කෙනෙකු මැදිහත්වෙමෙන් සිදුවන සිදුවීමක් නොව පටිච්චසමුප්පනනව වන සිදුවීමක් ලෙසද භාවනායෝගියා ප්‍රඥාවෙන්ම දැනගත යුතුය. (හේතුඵලයක් නිසාම ඇතිවන හුස්ම නැතිවන බවත්, නැතිවන හුස්ම නිසාම නැවත හුස්මක් ඇතිවන් බවත් දැනගෙන, මේ සිදුවීම තුළ මම, මගේ කියා කිසිවක් නැතිබව දතයුතුය). මෙසේ ආනාපානාසති භාවනාව අමාමහ නිවන දක්වාම වැටී ඇති ආකාරය පෙන්වා දුන් තුන්ලෝකාග්‍ර බුදුරජාණන් වහන්සේ සරණ යමින්, නිසි ලෙස සිහිය දියුණු කරන්නා ආනාපානාසතිය විදසුන් දක්වා වඩා සසර කතරින් එතෙර වේ.